Klimaatvriendelijke stad

Klimaatbeleid staat niet op zich, het is onlosmakelijk verbonden met alle beleidsdomeinen. Mobiliteit, ruimtelijke ordening, natuurbeheer, landbouw, waterbeheer, energie, huisvesting, ... De bekommernis voor klimaat, milieu en leefomgeving moet op alle domeinen prioritair zijn, met sociale rechtvaardigheid als voorwaarde.

“De open ruimte in Vlaanderen is er zo belabberd aan toe en de crisissen die op ons afkomen zijn zo ingrijpend dat iedereen maar beter de ernst van de situatie onder ogen ziet.” Dat schrijven Peter Renard, Tom Coppens en Guy Vloebergh in hun boek “Met voorbedachten rade – de sluipmoord op de openbare ruimte.”

Op het gebied van ruimtelijke ordening behoort Vlaanderen tot de slechtste leerlingen van Europa. De ruimte die gebruikt wordt voor menselijke activiteiten zoals wonen, handel, industrie, vervoer en transport en recreatie bedraagt ongeveer een derde van de totale oppervlakte. Met dit ruimtebeslag is Vlaanderen een van de dichtst bebouwde regio’s van Europa. Binnen dit ruimtebeslag is ongeveer de helft van de bodem verhard. Een zesde van Vlaanderen is bedekt met asfalt en beton. Elke dag verdwijnt zes hectare grond (12 voetbalvelden) onder het beton.

Mechelen heeft een verhardingsgraad van 25,4%. Het gemiddelde bij de Vlaamse steden en gemeenten is 15,2%. Dagelijks wordt in Mechelen 540 vierkante meter verhard. Een trend die niet kan aangehouden worden.

In het licht van de verschillende grote uitdagingen (klimaat, drinkwaterbevoorrading, energievoorziening, voedselproductie, verlies aan biodiversiteit, …) moeten we met z’n allen dringend anders omgaan met onze open ruimte.

Mechelen stelt een groei naar 120.000 inwoners voorop. Deze groei mag niet gepaard gaan met verlies aan netto open ruimte. De bescherming van de open ruimte moet de basis vormen van het ruimtelijk beleid.

Toewerken naar klimaatneutraliteit blijft ook op het niveau van de stad een belangrijke uitdaging. Op die manier beschermen we onszelf tegen klimaatextremen, beschermen we de biodiversiteit en bouwen we aan een gezonde en leefbare stad. We mogen daarbij niet alleen stilstaan bij individuele acties. Elk onderdeel van het beleid moet gericht zijn op het streven naar klimaatneutraliteit.

Werken aan een klimaatneutrale stad moet op een sociale manier gebeuren. Als klimaatneutraliteit alleen weggelegd is voor mensen met voldoende financiële middelen, wordt het een elitair verhaal waarvan veel Mechelaars zich uitgesloten voelen en dat alleen tegenkanting opwekt. Alleen een collectief en sociaal klimaatbeleid kan succesvol zijn.

De stad moet extra inspanningen doen op het vlak van huisvesting. Er moeten meer sociale woningen komen die voldoen aan de hedendaagse energienormen.

Mechelen heeft nog heel veel woningen die gerenoveerd moeten worden. Dat gebeurt best collectief, wijk per wijk. Sociaal achtergestelde en kwetsbare wijken krijgen daarbij voorrang. Op basis van grondige wijkanalyses worden haalbare en betaalbare scenario’s opgesteld die binnen de wijken draagvlak hebben.

Stedelijke subsidies en mechanismen voor isolatie/renovatie worden allereerst ingezet voor wie ze het meest nodig heeft. Vlaamse premies bereiken vooral de betere middenklasse. Het lokale beleid kan zich vooral richten op de lagere inkomensgroepen.

Burgers moeten goed begeleid worden in het labyrint van premies en leningen, voorfinancieringsopties, de technische aspecten van een diepe renovatie, het lokale aanbod aan collectieve renovaties, kwaliteitsvolle aannemers, … Daarbij wordt maximaal aandacht besteed aan minder kapitaalkrachtigen of mensen die moeilijk de weg vinden naar goede informatie. Vooral meer bemiddelde inwoners maken gebruik van de vele premies, minder kapitaalkrachtige inwoners beschikken meestal over te weinig middelen om deze ingrepen te financieren. Hiervoor moeten meer collectieve systemen opgezet worden.

De PVDA ondertekende mee het charter van de Warmtecoalitie, die tot doel heeft de hele stad fossielvrij te maken tegen 2050. We onderschrijven die ambitie, maar staan erop dat effectief alle Mechelaars in dat verhaal meegenomen worden en voor alle Mechelaars betaalbare oplossingen geboden worden.

Openbare gebouwen worden CO2-neutraal gemaakt, er wordt ingezet op duurzaam transport en gezonde voeding uit de korte keten. In publieke aanbestedingen staan de principes van circulariteit en lokale hersteleconomie centraal, in het bijzonder bij infrastructuurwerken. De stad kiest niet voor CO2-compensatie, maar zet zoveel mogelijk in op feitelijke realisaties.

Er moet werk gemaakt worden van bijkomende energie-infrastructuur. Mechelaars, en in het bijzonder zij met beperkte financiële middelen, kunnen via coöperatieve modellen mee investeren in de uitbouw van de energie-infrastructuur. Om in te stappen in een coöperatief model moet een instapvergoeding worden betaald. Dat is voor kwetsbare gezinnen een drempel. Voor deze mensen kan de stad de instapvergoeding voorschieten.

De productie en levering van energie hoort thuis in publieke handen. Publieke energievoorzieningen bieden de hoogste garantie op betaalbare prijzen. Lokale besturen kunnen de keuze maken om een eigen, publieke energievoorziening te ontwikkelen. In het buitenland zijn er heel wat voorbeelden van steden die een eigen energiebedrijf hebben. Maar ook bij ons is er een opmerkelijk voorbeeld. De gemeente Merksplas, bij Antwerpen, heeft een gemeentelijk energiebedrijf. Als een kleine gemeente dat kan, moet ook een stad als Mechelen een stedelijk energiebedrijf overwegen.

We stimuleren lokale herstel- en deelbedrijven en ondersteunen burgers die zelf initiatieven willen uitrollen binnen de deel- en hersteleconomie. We zetten ook in op circulaire maakindustrie en nemen concrete maatregelen om KMO’s om te vormen tot circulaire bedrijven.

De helft van de open ruimte in Vlaanderen is als landbouwgebied gemarkeerd en dus voor voedselproductie gereserveerd. Maar steeds minder landbouwgrond wordt effectief voor landbouw gebruikt. Volgens ramingen wordt vandaag ongeveer één achtste van het totale landbouwareaal – meer dan 100.000 hectare – niet voor landbouw gebruikt. In de provincie Antwerpen heeft 30% van de landbouwgrond een bestemming die niets met professionele landbouw te maken heeft. Dit fenomeen doet de prijs van landbouwgrond sterk stijgen, waardoor nogal wat boeren moeilijk betaalbare grond vinden voor akkerbouw en veeteelt.

De moeilijke toegang tot landbouwgrond vormt één van de belangrijkste belemmeringen voor het behoud en de verdere ontwikkeling van duurzame en lokale voedselproductie. De hoge grondprijzen maken de aankoop van grond nagenoeg onhaalbaar en hypothekeren de rendabiliteit van het bedrijf.

Mechelen heeft de voorbije jaren systematisch landbouwgrond in de uitverkoop gezet. Een verkeerde keuze. Publieke gronden vormen een belangrijk instrument om beleidsdoelstellingen te kunnen verwezenlijken.

Gronden worden van de hand gedaan zonder grondige analyse van de mogelijke meerwaarde voor het landbouw- en voedselbeleid. Dit leidt tot meer versnippering in eigendom, mogelijk tot meer landconcentratie en tot een verenging van het beleid. Eeuwenlang hebben steden en stedelijke instellingen grond in bezit gehad, in en buiten de eigen omgeving. Vandaag wordt het beheren van landbouwgrond niet beschouwd als behorend tot de kerntaken van de (lokale) overheid. Een doordacht grondbeleid kan nochtans een cruciale sleutel zijn om lokale beleidsdoelstellingen te halen op vlak van lokale voedselvoorziening, biodiversiteits- en klimaatdoelstellingen. Ook het vrijwaren van de open ruimte en het landschap, streekidentiteit, zorg en educatie kunnen opgehangen worden aan het bewust bestemmen van publieke gronden.

Daarenboven is niet alleen de verkoop van publieke gronden op zich zorgwekkend, ook de gehanteerde procedure is problematisch: al te vaak worden publieke gronden openbaar aan de hoogst biedende verkocht, zonder langetermijnvisie. Men geeft als overheid dus niet alleen zijn zeg-genschap uit handen waarvoor deze gronden ingezet moeten worden. Wie de toekomstige eigenaar wordt, doet niet ter zake, zolang de financiële return maar groot is. Dit is een kortetermijnstrategie en bovendien onomkeerbaar.

De beste manier om te verzekeren dat landbouwgrond voor landbouw gebruikt blijven worden, is die gronden in publiek bezit houden, ook als die niet op Mechels grondgebied liggen. De PVDA heeft zich dan ook altijd tegen deze verkoop uitgesproken. We maken alleen uitzondering wanneer de grond verkocht wordt voor natuurontwikkeling.

Een transitie naar een aangepaste voedselstrategie en een nieuw landbouwmodel dat duurzaam is voor voedselproductie, voor de boer, voor natuur en milieu en voor de volksgezondheid, is nodig. Een toekomstgericht landbouwbeleid dient gebaseerd te zijn op agro-ecologie en voedselsoevereiniteit. De stad moet concrete initiatieven nemen om het voortbestaan, de omschakeling én de verdere verduurzaming van bestaande landbouwbedrijven te ondersteunen.

Landbouwers en natuurbeheerders worden al te vaak tegen elkaar uitgespeeld. Dat werd opnieuw duidelijk bij de recente boerenprotesten. Natuurbeheerders worden bewust voorgesteld als de grote vijand van de landbouwers. Dat is niet correct. In werkelijkheid kunnen landbouwers en natuurbeheerders bondgenoten zijn. De stad kan en moet een belangrijke rol spelen in het creëren van een goede verstandhouding en samenwerking tussen de twee.

Gezonde voeding is voor iedereen van belang, dat spreekt voor zich. Maar toch is gezonde voeding niet voor iedereen even makkelijk binnen bereik. Een omgeving waar het moeilijk is om gezonde voeding te kopen, worden een voedselwoestijn genoemd. Een omgeving waar veel meer ongezonde dan gezonde verkooppunten zijn, noemen we een voedselmoeras. Voedselwoestijnen komen in Vlaanderen weinig voor, voedselmoerassen zijn daarentegen alomtegenwoordig. De stad kan voedselwoestijnen en -moerassen rond scholen en kwetsbare woonbuurten in kaart brengen en trachten verandering te brengen. Handelaars, lokale bedrijven en grootkeukens kunnen ook ondersteund worden bij het in kaart brengen van voedselverspilling. Verschillende steden, zoals Antwerpen en Leuven, hebben voedselraden waar lokale bestuurders en geïnteresseerde burgers samenkomen om oplossingen te bedenken voor deze problemen. Ook in Mechelen zou een voedselraad nuttig zijn.